На 7 јули 1928 година нешто пред полноќ двајца мажи се движеле по улицата “Егзарх Јосиф” во Софија.
Истрели одекнуваат во топлата летна ноќ и двајцата паѓаат мртви.
Случајни минувачи кои веднаш дошле на местото откриле дека загинатите се познатиот бугарски воен деец и еден од началниците на Воената разузнавачка служба – генерал Александар Протогеров и неговиот телохранител Атанас Гоцев.
Пристигнатата полиција ја констатирала само смртта на двајцата.
Александар Протогеров е роден во Балканскиот “Ерусалим” – Охрид на 23 февруари 1867 година.
Студирал во родниот град до втора година гимназија а во 1881 година заминува во Кнежеството Бугарија каде веќе следната година е меѓу матурантите на Военото училиште.
Како командант на вод учествува во Српско – бугарската војна при што покажал исклучителна храброст и бил одликуван со орденот “За храброст”.
По војната ги продолжил студиите во Военото училиште и учествувал во државниот удар на 9 август 1886 година во кој бил соборен принцот Александар Батенберг.
Следеа 1O години офицерска служба во различни гарнизони.
Во 1885 година за време на службата во Русе раководел со новооснованото месно офицерско братство што било дел од Македонско – одринската организација на чело со Врховниот македонско – одрински комитет [ ВМОК ].
Истата година започнува тригодишен генералштаб во Военото училиште а во 19O2 година ја напушта својата единица за да раководи со чета во Горноџумајското востание.
Од почетокот на 19O3 година замина во востаници за да се посвети на делото на македонско – oдринската револуционерна борба а по смртта на генералот Иван Цончев стана водечка личност меѓу “високите” функционери.
Тој е и еден од ретките “суперисти” кои се за заедничко дејствување меѓу ВМОК и ВМОРО.
Плод на соработката меѓу двете организации е подготовката на Илинденско – Преображенското востание.
Самиот Протогеров на чело на својата чета водел нерамноправна битка со турските загуби во Охридско во април 19O3 година и бил ранет на шест места па неговите преживеани другари го донеле во Кнежеството Бугарија каде тој закрепнал но не успеал да учествува во востанието.
Следуваше краток престој во војската а потоа повторно беше во востаниците во редовите на комитетските работници.
Во 19O5 година ја напушта ВМОК и влегува во ВМОРО а следната година се враќа во војска.
Во 1912 година веќе со чин потполковник Александар Протогеров повторно бил разрешен од војската и почнал да организира одреди за приклучување во претстојната балканска војна.
По објавувањето на војната организирал и испратил над 6O чети кон турската војска а подоцна станал и командант на бригадата во новоформираната Македонско – одринска ополченост во чии редови се борел и во двете балкански војни.
По завршувањето на Меѓусојузничката војна заедно со Тодор Александров ја обновил дејноста на ВМРО.
Како член на Централниот комитет тој соработуваше со Младотурскиот комитет за да ги презентира фактите за злосторствата на Србите и Грците врз Бугарите и Турците во Македонија пред светската јавност.
Во 1914 година организира Мешовит комитет меѓу ВМРО и турскиот комитет со цел да се бори против заедничкиот непријател – Србите и Грците.
За време на Првата светска војна е еден од основачите на 11-та македонска пешадиска дивизија во која бил командант на бригада а потоа ја создал Планинската дивизија.
Во 1917 година бил назначен за заменик началник на Македонскиот воен инспекциски округ. Подоцна го предводел задушувањето на таканареченото Топличко востание во Моравија.
Истата година активно работи против турската пропаганда во Македонија.
Пролетта истата година генерал – мајор Протогеров беше назначен за директор на Дирекцијата за економски грижи и јавно предвидување [ С.Г.О.П. ] која се занимава со воените прашања и користење на расположливите економски ресурси за време на Првата светска војна.
За време на Првата светска војна бил дивизиски командант раководител на Моравскиот инспекциски округ началник на Дирекцијата за економски грижи и јавно предвидување [ 6 април 1917 година ] командант на Софија од 29 септември до 15 октомври 1918 година и организатор на одбраната на градот и задушувањето на бунтовите на војниците [ 30 септември – 2 октомври 1918 година ].
За оваа активност Цар Фердинанд I го издигнал во генерал – полковник на 2 октомври 1918 година.
По завршувањето на војната кон крајот на 1919 година Протогеров бил затворен меѓу обвинетите за пропаѓање на националниот идеал.
По само неколку дена тој успеал да побегне и потоа заедно со Тодор Александров повторно ги воспоставиле активностите на ВМРО.
По прашањата за автономија и независност на Македонија, одговара на д-р Христо Татарчев:
Македонското прашање е бугарско прашање затоа што Македонија во нејзиниот голем дел е населена со Бугари и јас сум од тие Бугари.
По 192O година започнува најактивниот период на Протогеров како деец на ВМРО – тој често патувал во странство – се среќава со претставници на официјални кругови во Англија – Франција – Италија и Германија и барал помош од нив за ублажување на состојбата на поробените Бугари во Македонија.
Одржува односи и со новиот татко на Турција – Мустафа Кемал – Ататурк.
Во 1924 година по преговори со Коминтерната во Виена членовите на ЦК на ВМРО Петер Чаулев и Александар Протогеров – овластени од Тодор Александров го потпишале таканаречениот “Мајски манифест” a датумот е 6 мај.
“Мајскиот манифест” ја прокламираше целта за самостојна Македонија која мора да се постигне со револуционерна борба заедно со левичарските сили во Македонија.
Реториката на “Мајскиот манифест” е блиска до онаа на Комунистичката интернационала.
Овој потег беше оценет како грешка и Протогеров и Александров со декларација на 18 јули 1924 година ги повлекоа своите потписи но Петар Чаулев не се откажа од својот потпис од манифестот.
Долгогодишните разлики меѓу двајцата лидери – Протогеров и Александров – почнаа се почесто да се манифестираат и на терен.
На 31 август 1924 година на пат кон конгресот на Серскиот револуционерен округ предавничка рака ги уби Тодор Александров и неговиот телохранител Панзо Зафиров.
Поштеден е нивниот сопатник Александар Протогеров.
Обласно писмо на ЦК на ВМРО во потпис од Генерал Александар Протогеров:
Македoнија; 13 септември 1924 година.
На 31 август годинава направено е големо злосторство, предавнички е убиен легендарниот водач на македонското револуционерно движење и членот на ЦК на ВМРО Тодор Александров.
Физичките убијци – чудовиштата Штерио Влахов и Динчо Вретенаров двата најверни и најпосветени орудија на Алеко Василев се уште не се фатени.
Сепак заговорот е целосно откриен.
Организаторите на нападот заговорниците предавници Алеко Василев – Георги Атанасов и нивните соучесници беа казнети со смрт од организацијата.
Тодор Александров е мртов.
Да живеат Тодор – Александровци!
Да живее слободна и независна Македонија.
За ЦК на ВМРО
А. Протогеров
Ова е пресвртница во неговиот живот.
Власта во ВМРО ја презеде секретарот на Александров – Иван [ Ванчо ] Михаилов.
Ванчо Михаилов брзо ги открива организаторите на убиството на Александров – војводите Георги Атанасов и Алеко Василев [ Алеко Паша ] по што младиот водач организира крвава одмазда за убиството на Александров.
На 12 септември 1924 година пукале во хотелот “Париз” во Горна Џумаја [ Благоевград ] и противниците на Стариот [ Тодор Александров ] биле убиени а неговите физички убијци биле ликвидирани во Мелнишко.
Протогеров остана жив.
Сомнежите дека е вмешан во убиството на Тодор Александров не го напуштаат Иван Михаилов но и многумина од актери на организацијата.
Во февруари 1925 година во пиринското село Сербиново се одржал конгрес на ВМРО каде од сите страни биле излеани обвинувања против Протогеров.
Нo тој е избран за член на ЦК на организацијата заедно со Иван Михаилов и Георги Поп Христов.
Тој беше меѓу ранетите во нападот на Светата недела. Влијанието на генералот во организацијата прогресивно се намалувало.
Сепак тој продолжи да работи напорно и ја создаде разузнавачката служба на Воената разузнавачка служба. Во јуни 1926 година тој ја обиколи поробената Македонија на чело на ревизискиот одред.
Во 1928 година односите меѓу Иван Михаилов и Александар Протогеров видно се заострија.
Иван Михаилов во своите мемоари дури оди подалеку во обвинувањата – го нарекува Протогеров “тројански коњ” за преземање на ВМРО одвнатре a користен од комунистите.
Покрај ова обвинување Иван Михаилов укажува и на блиските врски меѓу Кимон Георгиев и генералот како што се зближувањето со пројугословенските актери и предавството на каузата на организацијата.
Донесена е одлука за ликвидација на Протогеров.
Ноќта на 7 јули 1928 година бил убиен.
Унгарската субвенција престана по 7 јули 1928 година но за сметка на тоа, дејците на ВМРО Перо Шанданов и Крустан Поп Тодоров воспоставија врска со нов важен фактор – членот на УО на БЗНС “Пладне” Г.М. Димитров [ Гемето ] зад кој стои југословенското разузнавање.
Токму тој продолжува да ги спонзорира убиствата и препукувањата снабдувајќи ги со 2OO.OOO лева годишно добиени од дипломатот во Софија – Ѓорѓевиќ – шеф на југословенското разузнавање во Бугарија.
Набргу забраната на активностите на организацијата од страна на владата на Кимон Георгиев на 14 јуни 1934 година стапи во сила.
Личноста на генералот е интересна – тој не создава семејство и деца.
Протогеров е масон и првиот претседател на Големата ложа на Бугарија основана на 27 ноември 1917 година.