По задушувањето на Илинденско Преображенското востание во 19О3 година проблемите на населението од Македонија и Одрин се продлабочиле.
Од една страна Османлиско – султанската власт не се справуваше со растечките национално ослободителни движења на своите народи под нејзина власт но ниту со апетитите на своите соседи.
Од друга страна се зголемувало влијанието на Големите сили кои во поглед на сопствените интереси се обидувале уште повеќе да влијаат на внатрешната политика на Отоманската империја.
Уништувањето на востанието во комбинација со незадоволството и на христијанското население и на муслиманите доведе до избувнување на револуција која ветуваше фундаментална реконструкција на претходниот поредок во Високата порта.
Младотурската револуција позната и како Хуријет [ од арапски што значи: Слобода ] во суштина е државен удар што се случил за време на владеењето на султанот Абдул Хамид II.
Почетокот на револуцијата бил поставен на 3 јули 19O8 година а целта била да се врати уставот од 1876 година.
Револуционерите сакаат да ја ограничат апсолутната моќ на шефот на државата и да ги реформираат застарените структури на османлискиот апарат со апсолутистичко владеење на Султанот.
Нивното дејствување се смета за единствено можно средство за зачувување на територијалниот интегритет на државата и за спротивставување на национално ослободителните движења.
Меѓутоа “Јаболкото на раздорот” уште еднаш се покажа дека е регионот Македонија каде што избувна востанието а повод беа реформите што за регионот ги подготвуваа големите сили.
Клучна улога во Младотурската револуција имал генералниот инспектор на Македонија Хусеин Хилми Паша кој ја раководел дејноста за создавање на младотурските кругови а во оваа работа особено биле активни офицерите Нијази Бег и Енвер Бег.
Револуцијата беше успешно подготвена од врховните команданти на гарнизоните во Македонија поддржани од функционерите на Комитетот за единство и напредок [ КЕП чиј пак творец беше османлискиот реформатор Ахмед Риза Бег ] така што беше можно да се изгради политичкото лице на револуцијата.
Востанието брзо се проширило меѓу воените единици на Румелиско а владата не успеала да организира вооружен отпор. Султанот капитулирал и официјално ја објавил својата согласност да ги задоволи барањата на бунтовниците.
Револуцијата ги постигнува своите непосредни цели но долгорочно пропаѓа.
По преземањето на власта офицерите и КЕП јасно покажаа дека немаат ниту јасна политичка програма ниту вештини за повешто управување со државата.
На 13 април 19О9 година армиските единици на Истанбулскиот гранизон се побуниле и побарале враќање на шеријатот [ верското право ] исламскиот поредок и протерување на водачите на Младотурците од Отоманската империја.
Султанот веднаш ги прифатил нивните барања.
Водачите на младотурците на чело на армискиот корпус во Солун и Одрин како и на создадените паравоени формации тргнале на марш кон Истанбул.
Под раководство на Јане Сандански заедно со Христо Чернопеев во неа учествувале 1.2ОО четници од Внатрешната македонско одринска револуционерна организација [ ВМОРО ].
Како што се приближуваа кон градот единиците на Отоманската морнарица исто така застанаа на страната на контрареволуционерите блокирајќи го главниот град oд вода. На 26 април тие успеаја целосно да го стават главниот град под своја контрола а обидот за контра пуч на султанот конечно беше спречен.
Следниот ден Отоманската империја осамна со нов султан – Мехмед V.
Централен елемент на младотурската револуција е соработката меѓу младотурците и припадниците на Воената разузнавачка служба.
Поради хаосот создаден во централното раководство по востанието во 19O3 година и смртта на Дамјан Груев во 19O6 година Внатрешната Организација се чини нема јасен став во однос на младотурците и нивните активности а голем број мемоарски материјали од оваа период зборуваат за недостиг на координација и воопшто предавање на информации меѓу различните револуционерни области непосредно пред и по прогласувањето на Хуријет.
Сепак меѓу Младотурците и највлијателниот битолски револуционерен округ биле разменети писма благодарение на што била намалена видливата тензија предизвикана од нерасчистените односи меѓу двете организации.
Во првото писмо одговор од Младотурците до Битолскиот окружен комитет биле наведени конкретните цели на османлиските реформатори:
” … без разлика на вера и националност да ги браниме нашите граѓански права и да ја обновиме уставната власт – да ја обновиме народното претставништво [ парламентот ] и со седнување на сите наши сонародници во овој парламент на едно место рамо до рамо без разлика на националност и верска припадност – со взаемна сила да го отстраниме сегашниот деспотски и незаконски режим … “
Што ги поттикнува револуционерите од ВМОРО кои долги години се бореле за промена на состојбата во Македонија и Одринско да помогнат на една од фракциите во внатрешните војни во Отоманската империја?
Отпрвин христијаните што ги населуваа овие области беа привлечени од дарежливи ветувања за ред и закон во областа како и со политики поволни за нивните национални амбиции.
Новата ситуација не подразбира продолжување на вообичаената линија на вооружен отпор затоа ВМОРО излегува од незаконитоста и од нејзините главни крила се формираат две нови политички парти: Сојузот на бугарските уставни клубови [ СБКК ] и Народната федеративна партија – Бугарски отсек [ НФП ].
Локалниот весник “Работничка искра” во воведниот текст “Партии и работници” дава свој опис на новородените политички формации. НФП [ бугарски отсек ] е претставник на ситната буржоазија. СБКК од своја страна пак ги застапува интересите на големата буржоазија.
И двете се опишани како националистички партии со седиште во Солун.
СБКК ја претставува конзервативната десница во ВМОРО со лидери Тома Карајовов – Владимир Руменов и Тодор Лазаров.
Оваа партија има поддршка и од Христо Татарчев.Постоела од септември 19О8 до ноември 19О9 година. Уставни клубови сукцесивно се основани во Солун – Велес – Штип – Куманово – Кратово – Крива Паланка и Истанбул.
Програмата и статутот на организацијата се усвоени а нејзините цели се јасно наведени во неа:
Бугарскиот уставен клуб има за цел:
а) да обезбеди граѓанско и политичко образование на бугарскиот народ во духот на уставните слободи – регионална самоуправа на Македонија и Одринско
б) да се зачува и развива бугарската национална култура.
Двете партии даваат четворица пратеници во турскиот парламент: Тодор Павлов – Панчо Дорев – Димитар Влахов и Христо Далчев.
НФП [ бугарски отсек ] ги изразува идеите на реформистичката левица од ВМОРО. Работелa како партија од август 19О8 до август 191О година. Нејзини претставници се Јане Сандански – Христо Чернопеев и Димитар Влахов.
Сандански прочитал и “Mанифест до сите националности во империјата” и Декларација за идна помош на младотурците во врска со подобрувањето на материјалн политичката состојба во Македонија во која беа демонстрирани нивните позиции.
Организацијата како што е наведено во нејзините документи:
” … застана на теренот на интересите главно на тој дел од бугарското население кој го сочинува огромното мнозинство од него и главниот елемент на оваа партија – сопствениците лишени од државата – згрижување на безземјените и малите газди како и малите земјоделци – занаетчиите и трговците.”
Правилата на НФП [ бугарски отсек ] наведуваат дека член може да биде: “Секој бугарски – отомански државјанин над 20 години”.
Тоа го покажува континуитетот во линијата за создавање на Балканска федерација која ќе ја замени Отоманската империја по нејзиниот колапс.
“Политичката кусогледост” се изразува во тоа што освен бугарскиот отсек [ секција ] не се создаваат крила за останатите балкански народи што уште еднаш го издигнува национализмот во прв план.
Во оваа насока се насочени и дејствата на младотурците кои преовладуваат над нивните реформски идеали.
По само две години политичка толеранција со примена на Членот број 4 од Законот за здруженија со кој се забрануваат организации од етничка природа се укинати СБКК и НФК [ бугарски отсек ] и се спроведе акција за разоружување во Битолскиот вилает.
Несигурната доверба на левицата го поткопува нивниот авторитет за разлика од оној на десницата кој се зголемува многукратно. И покрај паролите за еднаквост и ред Младотурците спроведуваат голема миграциска кампања чија цел е да го минимизираат влијанието на христијаните во областа.
Многу активисти стануваат жртви на новиот терор а внатрешната организација ја обновува својата нелегална мрежа и ја обновува вооружената борба.
Впрочем надежите за долгорочна соработка меѓу ВМОРО и Младотурскиот комитет се покажаа како нереални.
Тоа е видливо од голем број младотурски иницијативи меѓу кои и намерата да се пречекаат грчките андартски чети во македонските градови по примерот на поворките на четите на ВМОРО.
Исто е и со барањето за амнестија од смртната казна од Организацијата на Петар Лигушев и добредојде на српскиот војвода Григор Соколов Љаме во Прилеп.
Имено и покрај универзалната радост во раните денови на Хуријетот некои војводи како Алексо Стефанов и Тодор Александров целосно не верувале во ветувањата на младотурците.
Други како што е легендарниот апостол Петков – Ениџевардарското Сонце доживеале смрт во борбата против младотурците токму по обновувањето на револуционерната дејност.
Ставовите на двете организации се исто така многу различни.
Младотурците гледаат централизирана држава во која нивната организација има водечка улога додека активистите на ВМОРО гледаат децентрализирана структура во која секоја од двете организации ќе ја задржи својата автономија но и своето оружје.
Прашањето за иднината на Македонија и на Одринско останува отворено а современиците на Балканските војни се надеваат дека тие ќе бидат последната епизода во сагата за нејзиното решавање.
Така политичките амбиции на ниту еден балкански народ не остануваат целосно задоволни и по триесет години.